8 signalen & symptomen van dementie

Wanneer wijst vergeetachtigheid op iets serieuzers?

Je hebt misschien al ervaren hoe de diagnose dementie de persoon waar je om geeft voorgoed verandert. En laten we eerlijk zijn, dat is nooit makkelijk. Misschien heb je zelfs lange tijd getwijfeld: is die vergeetachtigheid gewoon ouderdom, of speelt er meer?

Je naaste vergeet een naam, kan niet op een woord komen. Of jijzelf loopt een kamer binnen en vraagt je af waarom je daar ook alweer bent. Is het dementie, veroudering, of ben je gewoon afgeleid?

De grote vraag is: wanneer moet je echt aan de bel trekken? Als integraal huisarts én als klein- en schoondochter van mensen met dementie (mijn twee oma's hadden Alzheimer, en nu ervaart mijn schoonvader dementie) kan ik je vertellen: er zijn duidelijke signalen die aangeven dat het tijd is om naar de dokter te gaan. Dit zijn de tekenen die je niet mag negeren:

1. Geheugenverlies

Iedereen vergeet weleens een afspraak of de naam van een kennis, dat is normaal. Maar wanneer je recent geleerde informatie vergeet, zoals een recent bezoek aan de dierentuin met een vriend, dan kan dat een teken zijn dat er iets serieuzers aan de hand is. Ook het vergeten van persoonlijke informatie, zoals geboorteplaats, huisadres of beroep, kan een belangrijk signaal zijn.

2. Problemen met communicatie

Het is niet abnormaal als je niet op het juiste woord kunt komen. Maar het niet begrijpen van gebruikelijke woorden is een cruciaal waarschuwingsteken. Iemand met dementie vergeet vaak simpele woorden; dit noemen we ook wel anomie. De persoon gebruikt dan in plaats van een simpel woord, een ongebruikelijk woord of een vage beschrijving, zoals "zo’n doos waarmee je foto’s kan maken, weet je wel" voor een camera.

Verwar dit niet met afasie, het verminderde of verloren vermogen om zich uit te drukken of taal te begrijpen, wat vaker voorkomt na een herseninfarct.

3. Problemen met dagelijkse taken

Mensen met dementie kunnen moeite krijgen met taken of hobby’s die ze al jaren moeiteloos uitvoerden. Denk aan koffiezetten, waarbij de volgorde volledig verkeerd gaat: eerst koffie in de machine, dan het filter, en uiteindelijk geen water. Het onvermogen om handelingen correct uit te voeren noemen we apraxie. Als zelfs simpele taken lastig worden, dan kun je je misschien voorstellen hoe uitdagend abstractere taken zoals belastingaangifte worden.

4. Dingen op de verkeerde plek leggen

Dit gaat verder dan je autosleutels kwijt zijn. Een belangrijk waarschuwingssignaal is wanneer iemand dingen echt op een bizarre plek neerlegt, zoals ijsjes in de oven of kleren in de vaatwasser. Waar jij je telefoon in de koelkast legt door afleiding en weet dat het een fout was, vindt iemand met dementie dit vaak helemaal niet raar.

5. Desoriëntatie

Mensen met dementie kunnen verdwaald raken in hun eigen straat, of bij een bushalte blijven zitten zonder te weten waar ze heen wilden. Ze herinneren zich misschien niet meer hoe ze thuis moeten komen, of gaan op pad om naar "huis" te gaan, vaak het huis van hun overleden ouders. Ook in nieuwe omgevingen raken ze gedesoriënteerd.

6. Slecht en verminderd inschattingsvermogen

Besluitvorming en inlevingsvermogen worden lastig. Denk aan iemand die een dikke winterjas draagt op een hete zomerdag, of zonder jas de deur uitgaat midden in de winter. Ook een slecht oordeelsvermogen over geld is een symptoom; ze kunnen veel uitgeven aan teleshopping of telemarketeers, omdat ze makkelijk overtuigd worden om onnodige producten te kopen.

7. Stemmingswisselingen en persoonlijkheidsveranderingen

Plotselinge, ogenschijnlijk onverklaarbare stemmingswisselingen zijn een symptoom. Een persoon met dementie kan van vrolijk en gelukkig plotseling extreem boos worden. Soms beelden ze zich dingen in die niet waar zijn, of beginnen ze ruzies door toegenomen achterdocht. Zo kunnen ze mensen beschuldigen van diefstal, terwijl ze gewoon vergeten zijn waar ze hun portemonnee lieten. Ook kan hun persoonlijkheid veranderen, waardoor ze bang, boos of stil worden.

8. Verlies van initiatief

Iedereen heeft weleens geen zin in klusjes. Maar bij dementie kunnen mensen extreem passief worden, urenlang tv kijken, en geen interesse meer tonen in gebruikelijke activiteiten of langer slapen dan normaal. Let op: dit kan ook een teken van depressie zijn.

Diagnose van dementie: De weg naar duidelijkheid

Veel mensen maken zich zorgen over dementie. Gelukkig kunnen veel mensen deze symptomen ervaren zonder de ziekte te hebben. Maar als de betrokkene consistent last heeft van deze signalen, is het cruciaal om een arts te raadplegen.

Er is geen simpele test voor een definitieve diagnose. Het stellen van de juiste diagnose is vaak complex, mede door overlap met andere vormen van dementie. De arts start het onderzoek meestal met vragen over de medische geschiedenis van de patiënt en alle problemen die de patiënt in zijn of haar omgeving ervaart (de anamnese). Sommige patiënten, en ook familieleden, zijn mogelijk in ontkenning of gewoon heel bang voor de diagnose. Maar het is essentieel om de vragen van de arts zo eerlijk mogelijk te beantwoorden; de situatie kun je immers niet veranderen.

Na de anamnese wordt lichamelijk onderzoek gedaan. Zo wordt bijvoorbeeld de bloeddruk gemeten. Ook worden tests uitgevoerd zoals de Mini-Mental State Examination (MMSE), de klok-tekentest en bloedonderzoek. Eventueel kan een hersenscan worden gemaakt. De meeste van deze tests dienen om andere oorzaken van klachten uit te sluiten, zoals een vitamine B12-tekort.

Tests voor dementie screening

Mini-Mental State Examination (MMSE)

De MMSE is een vragenlijst met 30 punten om te screenen op dementie of om de ernst of progressie in te schatten. Het onderzoekt verschillende functies, waaronder oriëntatie, registratie, aandacht, herinneren, taal en de mogelijkheid om eenvoudige opdrachten te volgen. Om de uitkomst te kunnen interpreteren moet de arts het IQ of het opleidingsniveau van de patiënt kennen.

Klok-tekentest

De klok-tekentest evalueert een breed scala aan cognitieve vaardigheden, waaronder uitvoerende functies en het vermogen om een overzicht van een situatie te hebben.

Hersenscan

Een hersenscan kan beroertes, tumoren, zogenaamde corticale atrofie of andere problemen die dementie kunnen veroorzaken, identificeren.